भूता परस्परे जडो मैत्र जीवांचे

सौजन्य : डाॅ. सुषमा कुलकर्णी

असंच एकदा बोलण्याच्या ओघात, कौटुंबीक गप्पांत मी म्हणाले होते, 'त्याचं नि माझं मैत्र आहे.' त्याचं म्हणजे नवऱ्याचं.
त्यावेळी एक मैत्रीण एकदम फुसकारली, 'काय मैत्र? तू मराठीची पीएच.डी. आहेस, तुला मैत्री म्हणायचंय ना?'
'नाही गं, मला 'मैत्र'च म्हणायचं आहे. मैत्री आणि मैत्र यात एका 'इ'काराचा फरक दिसत असला तरी अर्थाच्या दृष्टीने अधिक सखोलता आहे.'
'ती कशी काय?', ती फणकारली.
मैत्री होत असते, ठरवून करता येत नाही आणि मैत्र सहानुभूवाने आपोआप जाणवायला लागतं. ज्ञानेश्वरांनी पसायदानात 'भूता परस्परे जडो मैत्र जीवांचे', असं म्हटलं आहे आवर्जून. त्यांना 'मैत्री' हा शब्द माहीत नव्हता की काय? असं वाटतंय का तुला?
ती गप्प झाली आणि मी सांगू लागले. प्रेम जसं आपोआप होतं तशीच मैत्री होते. एक क्षण पुरे मैत्रीला. समान स्वभाव, आवडी-निवडी यातून मैत्री कळीचं अलगद फूल व्हावं तशी होते. सहवासातून, विचारांतून, एकमेकांच्या हृदयात जाऊ लागतो त्यावेळी मैत्र फुलतं. हे फुलणं जाणीवेच्या पल्याड असतं. 'शब्दांवाचून कळते सारे शब्दांच्या पलीकडले', असं घडतं. मैत्रात देणं, घेणं, मागणं हे काहीच नसतं. असतं ते केवळ संवेदन. त्यासाठी जवळ असण्याची ही गरज नसते, तर असते फक्त एकरूपत्व.
पती-पत्नीचं मैत्र असलं की संसार कसा नेटका, फुलून आलेला, बहरलेला दिसतो. नाही तर असतोच फाटका. पाठीमागून पाहणारासही दुसऱ्याच्या मनातली खळबळ किंवा आनंद कळतो. ते असतं आपापसांतील मैत्र. सख्यभावात मैत्र अनुस्यूत असतं. पत्नीच्या सांगण्यावरून सुदामा श्रीकृष्णाकडे, द्वारकेला गेला; पण काही मागावे असे त्याला वाटलेच नाही. कृष्णाने मैत्रभावाने जाणलं होतं. त्यानं मागितलं नाही, यानं दिलं नाही; पण मिळालं मात्र आपोआप!
असं मैत्र ईश्वराशी जोडलं गेलं पाहिजे आपणा सर्वांचं. जो कोणी त्याच्याजवळ मैत्रभावाने जाईल, त्याच्याशी त्याचं मैत्र जुळतं. मैत्र म्हणजे एकरूपता असं साध्या शब्दांत म्हणता येईल. ईश्वरभक्ताचा 'शब्देविण संवाद' होत असतो, ते असतं मैत्र.
असं मैत्र विश्वात व्हावं, अशी ज्ञानेश्वरांची इच्छा त्यांनी व्यक्त केली. विश्वातील चराचरामध्ये मैत्रभाव निर्माण झाला तर अवघं विश्व सुखानंदाच्या सरोवरात विहार करील.
महनीय श्रेष्ठ व्यक्तींचं वागणं, बोलणं, आचरण सारंच दैदीप्यमान असतं. सामान्य माणसांना त्यापर्यंत जाणं दुरापास्त असतं. विश्वचराचरात मैत्रभाव निर्माण करणं सर्वसामान्यांसाठी सहज साध्य नाही. आपल्या परीनं प्रयत्न करून आपल्यासोबतच्या छोट्याशा परिघात का होईना, मैत्रभाव निर्माण करण्याचा प्रयत्न करावयास काय हरकत आहे.
त्यासाठी आपल्या मनाला समजावलं पाहिजे, की हे मना! तू कुणाचा द्वेष, कुणाची ईर्षा, कुणाशी वैर करू नकोस. हे जर आपल्याला थोड्या प्रमाणात जमलं तर आपण 'मैत्र' शब्दाच्या अर्थाजवळ जाऊ शकू, असा विश्वास वाटतो. मैत्रभावाने विश्व जवळ येऊ शकते.

लेखक/लेखिकेचे नाव माहित नाही . सुंदर अभिव्यक्ती